Cảnh quan Dự Viên – vườn tư gia họ Phan tại khu phố cổ Hoàng Phố, Thượng Hải, Trung Quốc

Dự Viên là một khu vườn truyền thống Trung Quốc tiêu biểu, có lịch sử hơn 400 năm, diện tích khoảng 2ha, nằm cạnh Đền Thành Hoàng ở phía Đông Bắc thành cổ Thượng Hải và là một điểm đến quan trọng phản ánh văn hóa truyền thống của Thượng Hải và Trung Quốc. Dự Viên được xây dựng lần đầu tiên vào năm 1559 dưới thời nhà Minh bởi Phan Vân Đoan để cầu an cho cha mình, tể tướng Phan Ân để an hưởng tuổi già. Ông đặt tên cho khu vườn là Dự Viên, (yu (豫), có nghĩa là "làm vui lòng và thỏa mãn cha mẹ". Động lực xây dựng khu vườn này của ông là để thể hiện lòng hiếu thảo với cha mẹ và giúp họ được hưởng tuổi già. 

Kiến trúc cảnh quan của Dự Viên Thượng Hải là sự kết hợp hài hòa giữa thiên nhiên và các công trình kiến trúc Trung Hoa truyền thống, mang phong cách cảnh quan của vùng sông nước Giang Nam đời nhà Minh và Thanh, bao gồm các khu vườn được bố trí tinh tế với đá, suối, ao sen, cùng với những lầu gác, hội trường, hành lang và tường rồng mang đậm nét văn hóa và nghệ thuật. Vườn có tổng cộng sáu khu vực tham quan chính, nổi bật là các kiến trúc lịch sử như Tam Tuệ Đường, Vạn Hoa Lâu, và Điểm Xuân Đường, cùng với các yếu tố cảnh quan độc đáo như hòn đá Đại Thạch và tảng đá ngọc bích nhiều lỗ. 

Thiết kế tổng thể: Khu vườn được thiết kế như một mê cung ảo của các không gian liên kết với nhau, với tường, cổng và cửa sổ tạo cảm giác bí ẩn và dòng chảy liên tục giữa môi trường trong nhà và ngoài trời. Kiến trúc vườn kết hợp hài hòa giữa cây cỏ, hoa lá với suối nước, ao sen, đá tảng và các công trình nhà cổ, tạo nên không gian thơ mộng và đậm chất mỹ thuật Trung Hoa. 

Cấu trúc chính của khu vườn bao gồm sáu khu vực cảnh quan chính, trong đó Vườn Nội, thể hiện một thiết kế có chủ đích kết hợp các sảnh trang trí, gian hàng, ao, cầu ngoằn ngoèo và hòn non bộ để tạo nên một cảnh quan hài hòa và phức hợp. Khu vườn kết hợp khéo léo các đặc điểm kiến ​​trúc Trung Quốc với các yếu tố cảnh quan thiên nhiên để tạo nên một trải nghiệm thống nhất. Thiết kế của khu vườn là một ví dụ điển hình của phong cách vườn Giang Nam (phía nam sông Dương Tử), đặc trưng bởi các cấu trúc tinh xảo và bố cục phức tạp.

Sơ đồ vườn tư gia Dự Viên [1]

Công trình: Có các sảnh trang trí, đình đài tinh xảo và tháp được tích hợp vào cảnh quan thay vì là những công trình riêng biệt.

Không gian mặt nước: Bao gồm các ao và hồ kết hợp uyển chuyển, là trung tâm của thiết kế, phản ánh kiến ​​trúc và mang đến các điểm nhìn độc đáo.

Đường đi và cầu: Nhấn mạnh vào những cây cầu zig-zag, hay còn gọi là "cầu uốn chín khúc", không chỉ để băng qua mà còn đem lại góc nhìn và điều chỉnh nhịp độ trải nghiệm của du khách.

Hòn non bộ: Trưng bày những hòn non bộ ấn tượng và thường được xây dựng công phu, là yếu tố chính trong các khu vườn cảnh truyền thống Trung Quốc, góp phần tạo nên cảm giác tự nhiên và nghệ thuật.

Cây xanh: Kết hợp nhiều loại cây và hoa để tạo ra những trải nghiệm giác quan khác nhau, chẳng hạn như hương thơm của hoa như liễu ven hồ, long não, bạch quả, tùng, thông đen Nhật Bản, thuỷ sinh...

Ghi chép quan sát thực địa và tổng hợp bởi TS. Phùng Thị Mỹ Hạnh – Bộ môn Kiến trúc cảnh quan, Trường ĐHXDHN.

Tài liệu tham khảo

[1].      Rongrong Yu (2018). Spatio-visual experience of movement through the Yuyuan Garden: A computational analysis based on isovists and visibility graphs. Frontiers of Architectural Research, 497–509,