ĐIÊU KHẮC NƯỚC, NGHỆ THUẬT CÔNG CỘNG ĐIỂM NHẤN TRONG KIẾN TRÚC CẢNH QUAN HIỆN ĐẠI

1.  Đặt vấn đề

Tác phẩm điêu khắc nước là một tác phẩm nghệ thuật kết hợp nước với nghệ thuật tạo hình trong đó nước như một yếu tố chính được trình diễn để tạo ra trải nghiệm của các giác quan đặc biệt là thị giác. Những tác phẩm điêu khắc nước này có thể từ hình thức tổ chức quen thuộc như đài phun nước, thác nước, hồ cảnh hoặc các công trình khác kết hợp với nước đến các hình thức trừu tượng phức tạp hơn nhằm mô phỏng các hình thái nước trong tự nhiên, khám phá bản chất sự chuyển động, dòng chảy và sự phản chiếu của nước.

Tổ chức yếu tố nước là một trong những nội dung chính và phức tạp trong thiết kế nghệ thuật cảnh quan, nhưng cũng là sự tập trung trực quan vào môi trường cảnh quan nhân tạo. Trong các khu vườn cổ điển của phương Đông và phương Tây, việc sử dụng nguồn nước ở khắp mọi nơi, sự tồn tại của nghệ thuật điêu khắc nước không chỉ với mục đích làm đẹp cảnh quan mà còn truyền sức sống vào không gian khi "nước" tái hiện biểu tượng cổ xưa của khu vườn thiên đường trong văn hoá của nhiều nền văn minh cổ đại, nơi thảm thực vật là biểu tượng của sự sống vĩnh cửu và nước là nguồn gốc của mọi dạng sống, phân biệt với vùng đất hoang dã thiếu sự sống đặc trưng bởi sự khô cằn của sa mạc. Tính ẩn dụ của sự sống được làm sống động từ nước thể hiện bởi dòng chảy vào một đài phun nước đặt ở trung tâm, di chuyển trong các kênh được sắp xếp theo mô hình hình học tượng trưng cho sự phân chia thế giới.

Thời kỳ Trung cổ và Phục hưng, không gian vườn của châu Âu có các đài phun nước làm trung tâm và được bao quanh bởi những con đường mòn khép kín, mượn từ các khu vườn Ba Tư để tạo ra không gian lý tưởng cho việc thiền định. Thế kỷ 17 chứng kiến ​​phong cách baroque thậm chí còn ấn tượng và phức tạp hơn với vô số đài phun nước, hồ cảnh và thác nước  sử dụng nhiều đường cong uốn lượn và kết hợp với các tác phẩm điêu khắc tinh xảo, năng động.

Giai đoạn cận và hiện đại, các nhà thiết kế cảnh quan đã khám phá những khả năng mà yếu tố nước mang lại, đưa ra những thiết kế mới độc đáo cho các tác phẩm điêu khắc nước đa dạng. Ở những khu vực đô thị có không gian hạn chế, đài phun nước và hồ cảnh được tổ chức thành các tác phẩm nghệ thuật điểm nhấn gây ấn tượng và thu hút người dân tại các không gian mở, không gian công cộng như vườn hoa, công viên, quảng trường, trung tâm mua sắm, …

2. Điêu khắc nước trong thiếtt kế cảnh quan hiện đại

Tác phẩm điêu khắc nước có thể vừa đẹp về mặt thẩm mỹ vừa có chức năng, cung cấp nguồn nước hoặc tạo ra hiệu ứng nước cụ thể. Có một thời chúng chỉ có chức năng cung cấp nước để uống và tắm, nhưng trong 2 thiên niên kỷ trở lại đây, đài phun nước ngày càng được sử dụng nhiều để trang trí ở những nơi công cộng và riêng tư, có thể là độc lập hoặc là một phần của kiến ​​trúc, về bản chất chúng là một tác phẩm điêu khắc. Điêu khắc nước vừa phải hài hòa với môi trường xung quanh, nhưng đồng thời phải nổi bật để mọi người có thể dừng lại và bị thu hút bởi nó. Một số điêu khắc nước có nhiều tia phun (giống như mạch nước phun nhân tạo), một số là mặt nước, một số khác được thiết kế để trở thành một phần của kiến ​​trúc cảnh quan, và thậm chí một số được thiết kế kết hợp với âm nhạc (nhạc nước).

Sự linh hoạt và mềm mại của yếu tố nước, khả năng có được hình dạng của vật chứa và tự di chuyển hoặc được thúc đẩy bởi áp suất do thủy lực tạo ra, khiến nó trở thành nhân vật chính của các không gian cảnh quan ở mọi nơi. Âm thanh, tiếng róc rách và sủi bọt, sự phản chiếu của cảnh vật và công trình kiến trúc khiến nước trở thành một yếu tố không thể thiếu trong quá trình hình thành không gian cảnh quan. Chúng có thể được thiết kế cho các địa điểm cụ thể, như vườn hoặc không gian công cộng và có thể sử dụng đa dạng nhiều vật liệu khác nhau như đá, kim loại, kính, nhựa, … để đạt được hiệu ứng thẩm mỹ và chức năng mong muốn.

Điêu khắc nước có thể được thiết kế để tạo ra hiệu ứng chuyển động thậm chí bắn tung tóe ấn tượng hoặc có thể đơn giản và tinh tế là mặt nước tĩnh. Sự lựa chọn về kiểu dáng và kích thước đài phun nước phụ thuộc vào phong cách thiết kế cảnh quan và diện tích không gian có sẵn. Nó cần phải có kích thước phù hợp với vai trò mà nó sẽ đóng trong cảnh quan. 

Có hai dạng điêu khắc nước cơ bản như sau:

Điêu khắc nước độc lập: Trong số các loại điêu khắc nước độc lập, có loại có hồ chứa xung quanh chân đài phun nước và loại không có. Đài phun nước không có hồ chứa được gọi là đài phun nước "ẩn". Nước thấm trực tiếp qua bề mặt phẳng nằm ngang bên dưới thông qua các lỗ hoặc khe thoát nước vào một bể chứa ngầm, nơi nước được đưa trở lại hệ thống tuần hoàn nước. Điêu khắc nước có hồ chứa xung quanh chân đài phun nước thường lớn hơn và ồn hơn vì nước chảy từ cấu trúc đài phun nước xuống hồ chứa ở chân đài phun nước.

Điêu khắc nước gắn tường: Một số tác phẩm điêu khắc nước không đứng độc lập giữa không gian mà giống như phù điêu gắn liền với bề mặt thẳng đứng, được xây dựng vào tường hoặc gắn vào tường và do đó được gọi là đài phun nước tường hoặc tường nước.

3.  Điêu khắc nước là sự mô phỏng lại hình thái nước trong tự nhiên

Trong tổ chức cảnh quan, tác phẩm điêu khắc nước thường đóng vai trò là điểm nhấn của không gian cảnh quan và được biểu hiện dưới dạng một tác phẩm nghệ thuật mô phỏng các dạng hình thái tồn tại của nước trong tự nhiên. Có thể chia ra thành các dạng hình thái cơ bản như sau:

Mô phỏng các hình thái nguồn nước mặt chảy ra từ khe, hốc đá, mặt đất: (bể tràn, vòi nước, khe nước …)

Mô phỏng các hình thái dòng chảy: dòng sông (đường nước, tuyến nước, kênh nước); dòng suối, thác, ghềnh (đài phun nước nhiều tầng, nhiều cấp), sóng, xoáy nước;

Mô phỏng các hình thái chứa đựng nước trong tự nhiên: hồ, ao (bể cảnh); đầm lầy (bể thuỷ sinh trồng súng, sen); vịnh, biển (vịnh, biển, bãi tắm nhân tạo)

Mô phỏng các trạng thái của nước: mưa (rèm nước, phun nước), sương mù, …

Một số loại hình điêu khắc nước thông dụng:

Ngày nay sự phong phú và đa dạng về vật liệu và công nghệ là những tiền đề quan trọng giúp cho sự sáng tạo của người thiết kế nghệ thuật điêu khắc nước thăng hoa và gần như không có giới hạn về ý tưởng. Tuy nhiên về cơ bản, điêu khắc nước vẫn là sự biến tấu từ các loại hình thông dụng sau:

Đài phun nước: Là một tác phẩm điêu khắc nước thông dụng nhất, đài phun nước có thể có nhiều kiểu dáng khác nhau, từ đài phun nước nhiều tầng truyền thống đến các hình thức điêu khắc đương đại. Chúng thường có vòi phun hoặc vòi phun tạo ra yếu tố thị giác và thính giác.

Tường nước, rèm nước: Những đặc điểm tổ chức nước thẳng đứng này có thể thêm yếu tố ấn tượng vào cảnh quan, mô phỏng chuyển động của nước dưới tác động của trọng lực

Bể, ao và hồ: dù là tự nhiên hay được thiết kế, có thể đóng vai trò là nền tảng cho các tác phẩm điêu khắc nước hoặc chỉ đơn giản là điểm nhấn trong cảnh quan.

Dòng chảy: Ống, máng, rãnh và suối, cả tự nhiên và nhân tạo, đều thêm yếu tố nước chảy vào cảnh quan.

Jeux d'eau: Trò chơi dưới nước, có thể bao gồm nhiều đặc điểm nước như đài phun nước, bể vầy, dòng chảy, … mà mọi người có thể tiếp xúc với nước để giải trí;

5. Kết luận

Tổ chức yếu tố nước và điêu khắc nước trong kiến trúc cảnh quan không phải là chủ đề mới mẻ, tuy nhiên thực tế cho thấy ở Việt Nam chúng ta vẫn đi theo tư duy lối mòn khi thiết kế “nước” vẫn không thoát được những khuôn mẫu cũ kĩ quen thuộc như đài phun nước phong cách cổ điển, thác nước, hồ nước, hồ cá Koi, … Trong phạm vi giới hạn của bài báo này, tác giả mới chỉ đưa ra một số nội dung cơ bản nhất về điêu khắc nước, cần thiết có những nghiên cứu và bài viết chuyên sâu hơn để điêu khắc nước tại Việt Nam không chỉ là một yếu tố kiến trúc cảnh quan thuần tuý mà cần được chú trọng và phát triển để nâng cao tính nghệ thuật và phát huy tối đa vai trò nghệ thuật công cộng và điểm nhấn của các không gian kiến trúc cảnh quan hiện đại.

Tài liệu tham khảo:

[1] Antonia Okogwu, Benson Obinna Nworah. 2021. Water fountain of knowledge: Interfacing sculpture and hydrological engineering. Global Journal of Arts, Humanities and Social Sciences. Vol.9, No.2, pp.12-26, 2021. ISSN: 2052-6350(

[2] Rosalind Hopwood. 2009. Fountains and Water Features: From Ancient Springs to Modern Marvels.  Frances Lincoln Publishers Ltd. ISBN : 9780711227514

[3] Ling Zhang. 2015. Application of Water Element in Modern Landscape Design. 2nd International Conference on Education, Language, Art and Intercultural Communication (ICELAIC 2015)