Vai trò của công tác khảo sát và phân tích cảnh quan phục vụ thiết kế và quy hoạch cảnh quan

Các đối tượng cơ bản của hoạt động khảo sát và phân tích cảnh quan

Địa hình: Địa hình của một khu đất, bao gồm độ dốc, đường viền và độ cao, ảnh hưởng đáng kể đến việc cân nhắc thiết kế. Nó giúp xác định dòng chảy của nước, vị trí các công trình và bố trí không gian ngoài trời. Ví dụ, một địa điểm dốc có thể yêu cầu các bậc thang hoặc tường chắn để tạo ra các khu vực chức năng và hấp dẫn về mặt thị giác.

Khí hậu: Hiểu biết về khí hậu của khu vực là điều cần thiết để các kiến trúc sư cảnh quan thiết kế không gian ngoài trời có thể chịu được và thích ứng với điều kiện thời tiết địa phương. Các yếu tố như nhiệt độ, lượng mưa, kiểu gió và mức độ tiếp xúc với ánh sáng mặt trời giúp đưa ra quyết định liên quan đến việc lựa chọn cây trồng, hệ thống tưới tiêu và kết hợp các tính năng thích ứng với khí hậu. Ví dụ, các kiến trúc sư cảnh quan có thể ưu tiên các loài thực vật chịu hạn ở vùng nóng và khô cằn và áp dụng các chiến lược bảo tồn nước.

Thảm thực vật: Phân tích thảm thực vật hiện có trên một địa điểm giúp các kiến trúc sư cảnh quan xác định cách tích hợp các yếu tố tự nhiên vào thiết kế của họ. Họ đánh giá tình trạng, mật độ và đa dạng sinh học của thảm thực vật, xem xét các yếu tố như loài bản địa, thực vật xâm lấn và cân bằng sinh thái. Phân tích này hỗ trợ trong việc tạo ra cảnh quan hòa quyện liền mạch với môi trường xung quanh, hỗ trợ hệ sinh thái địa phương và thúc đẩy đa dạng sinh học.

Thành phần đất: Thành phần đất của khu vực ảnh hưởng đến việc lựa chọn các loài thực vật, việc thực hiện hệ thống tưới tiêu và sự ổn định chung của cảnh quan. Kiến trúc sư cảnh quan có thể đưa ra quyết định sáng suốt về kế hoạch trồng trọt và thực hành quản lý đất bằng cách đánh giá các đặc điểm của đất như hệ thống thoát nước, kết cấu và độ phì nhiêu. Ví dụ, đất có khả năng thoát nước kém có thể cần phải sửa đổi hoặc bổ sung vườn mưa để giảm thiểu tình trạng ngập úng.

Đặc điểm nước: Đánh giá các đặc điểm nước trên một địa điểm, chẳng hạn như ao, sông hoặc vùng đất ngập nước, cho phép các kiến trúc sư cảnh quan tích hợp chúng một cách liền mạch vào thiết kế. Họ xem xét chất lượng nước, sự chuyển động của nước và ý nghĩa sinh thái để phát triển các chiến lược bảo tồn nước, kiểm soát xói mòn và tạo môi trường sống. Các đặc điểm của nước có thể là tâm điểm trong cảnh quan, mang lại những lợi ích thị giác, cơ hội giải trí hoặc lợi ích sinh thái khác nhau.

Mục đích của hoạt động khảo sát và phân tích cảnh quan

Khảo sát và phân tích cảnh quan rất quan trọng trong thiết kế kiến trúc cảnh quan, cho phép các chuyên gia hiểu rõ bối cảnh, các yếu tố môi trường, ý nghĩa văn hóa và yêu cầu của người dùng. Bằng cách tiến hành phân tích địa điểm toàn diện, kiến trúc sư cảnh quan có thể tạo ra các thiết kế hài hòa với môi trường xung quanh, góp phần bền vững môi trường và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dùng. Nó là cơ sở cho việc ra quyết định trong suốt quá trình thiết kế và đảm bảo rằng không gian ngoài trời có chức năng, hấp dẫn về mặt thị giác và có khả năng phục hồi. Việc đầu tư thời gian và công sức vào việc phân tích địa điểm cuối cùng sẽ tạo ra cảnh quan phản ánh chất lượng độc đáo của địa điểm đồng thời đáp ứng được nhu cầu và mong muốn của người dùng.

Khảo sát và phân tích cảnh quan cung cấp cho kiến trúc sư cảnh quan các thông tin quan trọng để giải quyết các vấn đề sau:

• Đáp ứng các vấn đề về môi trường:

Phân tích cảnh quan rất quan trọng trong việc thúc đẩy tính bền vững và quản lý môi trường trong thiết kế kiến trúc cảnh quan. Bằng cách đánh giá các đặc điểm môi trường của địa điểm, bao gồm môi trường sống tự nhiên và hệ sinh thái, kiến trúc sư cảnh quan có thể đưa ra quyết định sáng suốt để giảm thiểu tác động môi trường. Họ có thể xác định các chiến lược quản lý nước mưa, kết hợp các loài thực vật bản địa để hỗ trợ đa dạng sinh học và sử dụng các vật liệu bền vững giúp giảm lượng khí thải carbon của dự án.

• Kết hợp ý nghĩa văn hóa và lịch sử

Phân tích cảnh quan cũng cho phép các kiến trúc sư cảnh quan hiểu được ý nghĩa văn hóa và lịch sử của địa điểm. Bằng cách nghiên cứu di sản, truyền thống địa phương và bối cảnh lịch sử của địa điểm, các nhà thiết kế có thể tích hợp các yếu tố tôn vinh quá khứ của địa điểm và phản ánh bản sắc của cộng đồng. Điều này có thể liên quan đến việc bảo tồn các cấu trúc hiện có trên địa điểm, như các tòa nhà, tượng, lối đi hoặc tán lá. Nó cũng có thể bao gồm việc kết hợp nghệ thuật công cộng hoặc thiết kế không gian có thể tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động và sự kiện cộng đồng nhằm tôn vinh hơn nữa không gian và giải thích ý nghĩa lịch sử của nó đối với du khách trong tương lai.

• Thúc đẩy thực hành thiết kế bền vững

Phân tích cảnh quan hỗ trợ tích hợp các phương pháp thiết kế bền vững trong suốt quá trình kiến trúc cảnh quan. Bằng cách phân tích hướng mặt trời, mô hình gió và tài nguyên nước của khu vực, kiến trúc sư cảnh quan có thể tối ưu hóa hiệu quả sử dụng năng lượng, kết hợp các chiến lược thiết kế thụ động và thực hiện các biện pháp bảo tồn nước. Những cân nhắc này góp phần tạo ra cảnh quan có trách nhiệm với môi trường, mang lại lợi ích cho người dùng và hệ sinh thái xung quanh.

Hệ thống GIS và hoạt động khảo sát, phân tích cảnh quan

Sự tương tác giữa cảnh quan tự nhiên và xã hội loài người trong quá khứ là một chủ đề cần thiết trong nghiên cứu phục vụ kiến trúc cảnh quan. Ở đây, việc phân tích thành phần địa chất, phân tích cảnh quan dựa trên hệ thống thông tin địa lý (GIS) và mô hình 3D của dữ liệu nghiên cứu thực địa là một công cụ có giá trị.

Việc kết hợp thông tin về trầm tích địa chất và trầm tích do con người tạo ra có thể tạo ra sự hiểu biết tốt hơn về cách cảnh quan xuất hiện và được con người sử dụng trong quá khứ. Những cảnh quan như vậy đã ảnh hưởng đến xã hội loài người trong quá khứ thông qua môi trường bản địa, khả năng tiếp cận và di chuyển giữa các địa điểm cũng như sự sẵn có của các nguồn tài nguyên địa phương quan trọng. Ngược lại, các môi trường xã hội trong quá khứ cũng ảnh hưởng đến cách cảnh quan và xã hội ngày nay xuất hiện ở nhiều khu vực.

GIS kết hợp với bản đồ, dữ liệu địa lý và đo đạc khảo sát có thể được sử dụng cho nhiều phân tích cảnh quan khác nhau. Phân tích cảnh quan như vậy thường sử dụng các bản đồ lịch sử và hiện đại, mô hình độ cao kỹ thuật số, dữ liệu địa chất, dữ liệu môi trường, ảnh máy bay và các nguồn khác. Phương pháp có thể nhận biết những thay đổi trong sự phân bố của các đối tượng địa lý theo thời gian và không gian.

Mô hình hóa và trực quan hóa 3D là những yếu tố quan trọng trong bất kỳ phân tích cảnh quan nào. Chúng là một công cụ hữu ích trong giai đoạn cuối cùng của việc hiểu và diễn giải các kết quả nghiên cứu thực địa và cũng có thể chứng tỏ có giá trị trong việc lập kế hoạch ban đầu cho một dự án khảo sát thực địa. Kết hợp với giải thích địa chất, phân tích cảnh quan có thể có giá trị đối với sự hiểu biết về không gian của khu vực.

Phân tích trầm tích địa chất thường bao gồm nghiên cứu chi tiết về trình tự và hàm lượng địa tầng, do đó kết hợp việc xác định loại đất với việc giải thích sự trầm tích của từng lớp và trật tự của địa tầng. Trong trình tự phân tầng chi tiết có thể bao gồm một số chủ đề sau:

• Nguồn gốc của địa tầng
• Sự hiện diện của vùng trồng trọt trước đây còn tàn dư lại trong các lớp địa tầng
• Tác động của nước lên địa tầng
• Bằng chứng về hoạt động của con người trong các địa tầng
• Các đường di chuyển có thể có trong cảnh quan

Phân tích cảnh quan có thể được kết hợp một cách thuận lợi với các loại phân tích khác, chẳng hạn như quét XRF, phân tích hóa thạch vĩ mô và phấn hoa, do đó mang lại sự hiểu biết đầy đủ hơn về cảnh quan và môi trường trong quá khứ.

Hình 1: Minh họa sử dụng các dữ liệu bản đồ GIS và ảnh vệ tinh phục vụ công tác phân tích cảnh quan (Nguồn: Globe Institute, University of Copenhaghen)

 Ths Nguyễn Hoàng Linh, Bộ môn Kiến trúc Cảnh quan, Khoa Kiến trúc và Quy hoạch.